فرهنگ اصطلاح‌های زبان فارسی

تازه‌ترین اصطلاح‌ها

توضیح	مثال	معنی	اصطلاح
	- نباید همین‌طور دست روی دست بگذاریم و شاهد از بین رفتن منابع طبیعی باشیم! - پس می‌خوای همین‌طور دست رو دست بذاریم و به‌امید سرکار علیه بنشینیم؟ (جمال میرصادقی - بابا)	منتظر ماندن و اقدامی نکردن	دست رو[ی] دست گذاشتن
	- حالا که می‌بیند هوا پس است، خودش را به موش‌مردگی زده و ننه‌من‌غریبم درمی‌آورد. - هرقدر هم که موش‌مرده‌بازی دربیاوری، فایده‌ای ندارد. کاری است که کرده‌ای و باید عواقبش را هم بپذیری.	خود را مظلوم/ بی‌گناه/ قابل ترحم نشان دادن	خود را به موش‌مردگی زدن؛ موش‌مرده‌بازی درآوردن
	- چنان خدمتش برسم که دیگه از این غلط‌ها نکنه. - خیال کردی خیلی زرنگی؟ الان خدمتت می‌رسم.	کسی را مجازات کردن / ادب کردن	[به] خدمت کسی رسیدن؛
	باید ... قول مردانه بدهی که یک کلمه از آنچه دیدی و شنیدی، به احدی بروز ندهی، شتر دیدی، ندیدی! (جمال‌زاده – قنبرعلی، جوان‌مرد شیراز)	هنگامی گفته می‌شود که گوینده از کسی می‌خواهد، آنچه را که دیده است، در جای دیگری بازگو نکند یا به کس دیگری بروز ندهد.	شتر دیدی، ندیدی!
همچنین ← «بادمجان دور قاب چیدن»، «دم کسی را توی بشقاب گذاشتن» و «پیزر لای پالان کسی گذاشتن»	این بادمجان‌دورقاب‌چین‌ها به‌‌قدری مجیزش را گفتند تا خودش هم باورش شد که شخصیت برجسته‌ای است.	تعریف و تمجید اغراق‌آمیز از کسی کردن؛ چاپلوسی کسی را کردن	مجیز کسی را گفتن
همچنین ← «فلنگ را بستن» و «جیم شدن»	- با دلهره‌ی عجیبی که تنم را به لرزه انداخته بود، زدم به‌چاک. (جمال‌زاده - قصه‌‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار) - اگه دیدی هوا پَسه، بزن به‌چاک و پشت سرت رو هم نگاه نکن!	بی‌سروصدا فرار کردن؛ از جایی بی‌خبر بیرون رفتن؛ دررفتن	به‌چاک زدن؛ به‌چاک جاده/ جعده زدن
همچنین ← «ترتیب کسی را دادن»، «پدر کسی را درآوردن» و «حساب کسی را رسیدن»	- یک مشت محکم به گونه‌ی راستش زد و دخلش را آورد. - دخلشونو درآوردیم. چهار تا گل بهشون زدیم و چهار به صفر برنده شدیم.	کسی را به‌شدت آزار دادن/ شکست دادن	دخل کسی را آوردن / درآوردن
	- پسرعمو آن‌جا چنان داد سخن داده بود که نگو و نپرس. - آقا داد سخن می‌داد که چرا بچه را نباید زد. (هوشنگ گلشیری – آینه‌های دردار)	به‌تفصیل سخن گفتن؛ سخن‌رانی کردن؛ توضیح زیاد دادن؛ پرحرفی کردن	داد سخن دادن
	- خوابش را هم نمی‌دید که زنی به این زیبایی به او توجه کند. - به خواب هم نمی دید که یک‌باره این همه پول گیرش بیاید.	تصورناپذیر بودن وقوع آن چیز برای او؛	خواب چیزی/ امری را هم ندیدن؛ چیزی / امری را به خواب هم ندیدن
	- حواست را جمع کن! اگر با این ریخت و قیافه آن‌جا ظاهر شوی، بلافاصله عذرت را می‌خواهند. - روسای شرکت همین‌که متوجه شدند که مدارک تحصیلی او جعلی است، عذرش را خواستند.	کسی را از جایی بیرون کردن / از مقامی برکنار کردن	عذر کسی را خواستن
	- حاجی بی‌علت به کسی نان قرض نمی‌دهد. مطمئن باش از حمایت او سودی عایدش می‌شود. - به همدیگر نان قرض می‌دهند و با طمطراق هرچه‌تمامتر یکدیگر را استاد اعلم می‌‌خوانند. (جمال‌زاده - شاه‌کار )	از کسی پشتیبانی/ حمایت کردن؛ رضایت کسی را جلب کردن از یکدیگر پشتیبانی/ حمایت کردن؛ رضایت یکدیگر را جلب کردن	نان به کسی قرض دادن نان به یکدیگر قرض دادن
«تک‌وتا» کوتاه‌شده‌ی تک‌وتاز به‌معنی تاخت‌وتاز/ حمله است، به‌این‌ترتیب، معنی این اصط. در اصل، خود را در وضعیت تهاجمی نگاه‌داشتن و موضع دفاعی نگرفتن بوده است.	کسی به حرف‌های او گوش نمی‌داد، گاهی هم کسی متلکی می‌پراند، اما او خودش را از تک‌وتا نینداخت و به سخن‌رانی خود ادامه داد.	ترس/ ضعف/ شکست خود را به‌روی خود نیاوردن؛ به ضعف/ ناتوانی خود اعتراف نکردن و خود را تواناتر از واقع نشان دادن	خود را از تک‌وتا نینداختن؛ از تک‌وتا نیفتادن
	- گِرد درِ پادشاهان مگردید و عطای ایشان به لقای دربانان ایشان بخشید. (عبید زاکانی - رساله‌ی صدپند) - آن‌قدر ادا و اصول درآورد که از خیر کمکش گذشتم و عطایش را به لقایش بخشیدم. - از جمال‌زاده نوشته بودید، عطایش را به لقایش بخشیدم ... به حرف‌های او هم معتقد نیستم. می‌دانم چندمرده حلاج است. (صادق هدایت – از نامه‌ای به حسن شهید نورائی)	از نیکی/ بخشش/ خوبی کسی به‌خاطر ویژگی‌ ناخوشایندش یا عمل ناخوشایندی که ممکن است از او سر بزند گذشتن/ صرف‌نظر کردن	عطای کسی را به لقایش بخشیدن
	از وقتی وضع مالیش خراب شده، دیگر نه در بازر کسی خطش را می‌خواند و نه در خانواده.	از کسی حرف‌شنوی داشتن/ اطاعت کردن؛ به دستور/ درخواست کسی ترتیب اثر دادن	خط کسی را خواندن
	- چندماهی بیشتر از زندگی زناشوییش نگذشته بود که در پی اختلاف با شوهر به خانه‌ی مادرش برگشت و بیخ گیس او ماند. - این ماشین قراضه اصلا کار نمی‌کنه، بگیر و پول منو پس بده. مال بد بیخ ریش صاحبش.	خواستار نیافتن و نزد کسی ماندن/ به کسی تحمیل شدن	بیخ ریش/ گیس کسی ماندن
	- مثل اینکه تو هم نفست از جای گرم درمی‌آد. داداش، من صبح تا شب جون می‌کنم، آخرش هم هشتم گروی نُهَمه. - کسانی که این حرف‌ها را می‌زنند، تنها به قاضی می‌روند و نفسشان از جای گرم بلند است. (جمال‌زاده - قصه‌ی ما به‌سر رسید)	از مشکلات مخاطب خود، از سختی‌ها و دشواری‌های واقعی آگاه نبودن؛ کار مورد بحث را بسیار آسان پنداشتن.	نفس کسی از جای گرم درمی‌آید/ بلند است / بلند می‌شود
هنگامی گفته می‌شود که کسی سخن به‌جایی/ مناسبی گفته باشد یا کار خوبی کرده باشد.	- هوا بس ناجوانمردانه سرد است ... آی ... // دمت گرم و سرت خوش باد (از شعر «زمستان» سروده‌ی مهدی اخوان‌ثالث) - حسن آقا به پهلوان اکبر گفت: "ایولله، گل کاشتی، دمت گرم! الهی که سایه‌ت از سر ما کم نشه."	آفرین بر تو/ بر او	دَمَت/ دَمَش گرم
	- من خاطرجمع هستم که قاتل شوهر بیچاره‌ی من همین شازده است. (ایرج پزشک‌زاد – دایی‌جان ناپلئون) - خاطرت جمع باشد که به‌زودی به مقام وزارت و صدارت خواهی رسید. (جمال‌زاده – قنبرعلی جوان‌مردِ ...)	از چیزی مطمئن بودن؛ درباره‌ی چیزی نگرانی نداشتن	خاطرجمع بودن؛ خاطر کسی جمع بودن
همچنین ← فلنگ را بستن	- اگه دیدی هوا پسه، بزن به‌چاک و پشت سرتو هم نگاه نکن. - اگر دیدی یک جا خواروخفیف شدی، زود فلنگ را ببند، بزن به چاک، برو به جای دیگر. (جعفر شهری – شکر تلخ)	گریختن؛ فرار کردن؛ بی‌سروصدا/ پنهانی فرار کردن؛ گم‌وگور شدن	به‌چاک زدن؛ به‌چاک جعده زدن (عامیانه)
	عزم خود را جزم کرده بود که با زورگویان مبارزه کند و حاضر بود برای این هدف هر خطری را به جان و دل بخرد.	اراده کردن؛ تصمیم قطعی گرفتن	عزم خود را جزم کردن