فرهنگ اصطلاح‌های زبان فارسی

پیشنهاد اصطلاح تازه

توضیح	مثال	معنی	اصطلاح
	من، زن بیچاره‌ی داغ‌دیده که در هفت آسمان یک ستاره ندارم، دو روز دیگر سر سیاه زمستان ... (صادق هدایت – مرده‌خورها)	بی‌نوا/ فقیر بودن	در/ توی هفت آسمان یک ستاره نداشتن
	گذشت آن موقعی که ارباب‌ها هارت‌وپورت می‌کردند و رعیت‌ها مثل موش خودشان را جمع‌وجور می‌کردند و جرات جیک زدن نداشتند.	به‌قصد ترساندن کسی سخنان درشت گفتن؛ تهدید کردن	هارت‌وپورت/ هارت‌وهورت کردن
همچنین ← «[کسی را] بچه گیر آوردن» و ← «[کسی را] خر گیر آوردن»	- چی، این ماشین قراضه رو می‌خوای ده‌ هزار تومن بفروشی؟ هالو گیر آوردی؟ - خیال می‌کنه هالو گیر آورده، با این قصه‌هایی که سرِ هم می‌کنه شاید بتونه سر یه بچه رو شیره بماله، اما مَنو نمی‌توانه گول بزنه.	قصد فریب کسی را داشتن	[کسی را] هالو گیر آوردن
واژه‌ی هتک به‌معنی کون/ مقعد است که در این اصط. عامیانه جانشین گریبان در اصط. ← «گریبان خود را پاره کردن/ دریدن» شده است.	1- چرا این‌جور هتک‌وهوتک خودتو جر می‌دی؟ اون که حرف بدی به تو نزد. 2- صبح تا شب هتک خودمو پاره کنم که چی؟ که چندرغاز اضافه‌حقوق بگیرم؟	1- حرص‌وجوش خوردن؛ به‌شدت عصبانی شدن 2- برای دست یافتن به هدفی تلاش طاقت‌فرسا کردن	هَتَک/ هتک‌وپَتَک/ هتک‌وهوتک خود را پاره کردن/ جر دادن/ دریدن (توهین‌آمیز)

درمیان چوپانان صدای "هِر" برای طلبیدن گوسفندان و "بِر" برای جلو راندنشان استفاده می‌شد ، و اگر چوپانی آن را نمی‌دانست یعنی از اصول پرت بود! به همین دلیل می‌گفتند هِر را از بِر تشخیص نمی‌دهد.	یک آدم احمقی که هر را از بر تشخیص نمی‌دهد آمده و شده رئیس ما.	نادان/ نفهم بودن؛ توان درک ساده‌ترین چیزها را نداشتن	هِر را از بِر نشناختن/ تشخیص ندادن
هرچه‌نابدتر/ هرچه‌نه‌بدتر/ هرچه‌نابَتَر ترکیبی عامیانه به‌معنی کون/ ماتحت است.	به هرچه‌نابترش می‌خنده از این غلط‌ها بکنه. خشتکشو می‌کشم سرش.	غلط کردن؛ هنگام مسخره کردن کسی و برای بیان اینکه او جرات/ توان انجام کاری را که ادعا کرده ندارد، گفته می‌شود.	به هرچه‌نابَتَر/ هرچه‌نابدتر/ هرچه‌نه‌بدترخود خندیدن (عامیانه، بی‌ادبانه)
نیز ← «شهر هِرت»	این مملکت هرکی‌هرکی شده، دیگه جای ما نیست.	بی‌نظم؛ بی‌قانون؛ هرج‌ومرج؛ بلبشو؛	هرکی‌هرکی/ هرکه هرکه
به‌روایتی این اصط. به آیین شراب‌خواری در حضور پادشاهان ساسانی بازمی‌گردد. پیمانه‌های شراب از شاخ گاو یا بزکوهی و بدون پایه بودند به‌طوری که قرار دادن آن‌ها روی میز ممکن نبود و شراب می‌بایست به‌یک جرعه نوشیده می‌شد. هریک از حاضران پیمانه‌ای مخصوص داشت که به‌میزان توان باده‌گساری او، خطی در داخل آن کشیده شده بوده و ساقی برای او تا همان خط شراب می‌ریخت. بعدها به‌تدریج همه‌ی پیمانه‌ها با هفت خط درجه‌بندی شدند ... بودند کسانی که تا هفت خط شراب می‌نوشیدند بی آنکه آثار مستی در آن‌ها پیدا شود. این‌ها را هفت‌خط می‌نامیدند. این اصط. به‌مرور زمان معنی کنونی را یافته است.	- طرف از آن هفت‌خط‌های روزگار بود، باید تمام حواسم را جمع می‌کردم که سرم کلاه نگذارد. - خود او هرگز طاقت نداشت با این دلال‌های هفت‌خط بازار حتا یک ساعت جوال برود. (جلال آل احمد – سه‌تار)	حیله‌گر/ مکار/ حقه‌باز/ کلک‌باز بودن	هفت‌خط بودن
	- به‌جای دستور دادن، هم بکش و خودت هم گوشه‌ای از کارها رو به‌دست بگیر! - اگر خیلی سردشه، باید هم بکشه و پاشه، پنجره رو ببنده.	تنبلی را کنار گذاشتن	هم کشیدن (توهین‌آمیز)
	همه جا آدم‌ خوب و آدم بد پیدا می‌شود. نمی‌شود همه را فقط به اعتبار اینکه اهل فلان شهر هستند، به یک چوب راند.	با بد و خوب به‌یک‌سان برخورد کردن؛ درباره‌ی اشخاص گوناگون قضاوت واحد کردن	همه را به/ با یک چوب زدن/ راندن
در این اصط. تصویر کسی داده می‌شود که در اثر تعریف غیرواقعی و تملق دیگری به‌خود باد کرده و گویی هندوانه‌ای زیر بغل دارد، مانند پهلوانانی که عضلات قوی و بازوهای کلفت و متورم دارند، بازوان خود را با فاصله‌ای از بدن خود نگاه می‌دارد.	- هِی هندونه زیر بغل یارو می‌ذاشت، که بعله همه می‌دونن شما خیلی شخص دانشمندی هستین و چه و چه. یارو هم به‌وضوح لذت می‌برد و به‌خودش باد می‌کرد. - او خیلی خوب می‌توانست نقطه‌ضعف هرکسی را به‌دست بیاورد. از بعضی‌ها با هندوانه زیر بغل گذاشتن کار می‌کشید و دیگران را با تطمیع یا تهدید با خود همراه می‌کرد.	به‌منظور فریفتن کسی، او را بیش از اندازه ستودن/ بزرگ کردن	هندوانه/ هندونه زیر بغل کسی گذاشتن
همچنین ← «خود را گم کردن»	1- تازگی‌ها خیلی هوا برت داشته، خیال می‌کنی چه‌کاره‌ای؟ 2- یکهو هوا برش داشته و دایم می‌گه اینجا به‌درد من نمی‌خوره، باید برم خارج.	1- او دستخوش غرور بیجا شده و خود را مهم می‌پندارد. 2- دستخوش هوس ناگهانی شده و دل شخص یا جای دیگر سپرده است.	کسی را هوا بَرَش داشته/ وَرَش داشته
	- پسر، آخرش می‌افتی توی هچل، دست از این کارها بردار. - بدجوری توی هچل افتاده بودم و باید هرطور شده خودم را نجات می‌دادم.	گرفتار/ دچار دردسر شدن؛ در موقعیت دشوار قرار گرفتن؛ به مخمصه افتادن	توی هَچَل افتادن/ گیر کردن
	این آقایون ادعا‌های بزرگ می‌کنن و در حرف همه‌شون قهرمان‌های بزرگی هستن، اما تا تقّی به توقّی می‌خوره، می‌زنن به چاک جعده و دیگرانو می‌اندازن توی هچل.	کسی را به دردسر/ مخمصه/ دچار کردن؛ کسی را در موقعیت دشوار قرار دادن	کسی را به/ توی هَچَل انداختن
	مگر من چه هیزم تری به این‌ها فروخته‌ام که این‌طور با من رفتار می‌کنند؟	به کسی بدی/ دشمنی کردن و در نتیجه دشمنی او را برانگیختن	هیزم تر به کسی فروختن