فرهنگ اصطلاح‌های زبان فارسی

تازه‌ترین اصطلاح‌ها

توضیح	مثال	معنی	اصطلاح
	تا وقتی که وضعش خوب بود، همیشه مهمانان زیادی در خانه‌اش بودند و تملقش را می‌گفتند. اما وقتی کفگیرش به ته دیگ خورد، دیگر نه از مهمان خبری بود و نه از آن تملق‌گویی‌ها.	به‌پایان رسیدن پول/ موجودی/ پس‌انداز کسی؛ فقیر شدن	کفگیر کسی به ته دیگ خوردن
	- بذار حرفشو بزنه، چرا پابرهنه وسط حرفش می‌دوی؟ - این‌قدر پابرهنه توی حرفم دوید که یادم رفت چی می‌خواستم بگم.	حرف کسی را بی‌موقع قطع کردن	پابرهنه وسط/ توی حرف کسی دویدن
	همه‌ی اشاره‌ها و متلک‌های همکارانش را لاسبیلی درمی‌کرد و به کارش ادامه می‌داد به‌طوری که بیننده گمان می‌کرد حرف‌های آنها را نمی‌شنود یا نمی‌فهمد، اما یک‌بار در مستی سر درددلش باز شد و گفت که کلمه‌ای را فراموش نکرده و به‌موقع تلافی همه را سرشان در خواهد آورد.	به‌روی خود نیاوردن؛ اعتنا نکردن؛ نشنیده/ ندیده گرفتن	لای سبیل/ لاسبیلی درکردن؛ زیر سبیل/ زیرسبیلی درکردن
	اول ماه یک من‌ونیم پیاز خریدم، همه تمام شد؟ در دیزی وازه، حیای گربه کجاست؟ توی خورش که اثری از پیاز نیست ... (حاجی‌آقا - صادق هدایت) دوهفته‌ی تمام با اهل‌وعیال هوار این پیرزن بیچاره شده و اون هم روش نمی‌شه چیزی بگه؛ یکی نیست بگه در دیزی وازه، حیای گربه کجا رفته؟	هنگامی گفته می‌شود که امکان یک کار غیرقانونی/ غیراخلاقی وجود دارد، اما انتظار می‌رود که کسی دست به آن کار نزند.	درِ دیزی باز است، حیای گربه کجاست/ کجا رفته است؟
همچنین ← «ترتیب کسی را دادن»	1- اگر غفلت کنی فوری برایت دوز و کلک درست می‌کنند و کارت را می‌سازند. - مخالفان سر راه کمین کردند و همین‌که به آن‌جا نزدیک شد، کارش را ساختند. 2- کارم بساز از کرم امروز ای کریم هرچند کارساز به‌جز کردگار نیست (سنایی)	1- کسی را از پا درآوردن؛ برای کسی دردسر درست کردن 2- نیاز/ حاجت کسی را برآوردن (قدیم)	کار کسی را ساختن
	آن‌قدر مست بود که چپ‌اندرقیچی راه می‌رفت و به عابران تنه می‌زد.	بی‌هیچ نظم معین؛ پراکنده	چپ‌اندر‌قیچی
	-سیاست دیکتاتورها همیشه بوی خون می‌دهد. - از حرف‌هایش بوی خون می‌آمد. - دور و بر این کار نباید گشت. من از این ماجرا بوی خون می‌شنوم.	1- کنایه از این‌که در آن چیز خطر مرگ وجود دارد 2- احتمال دادن این‌که در آن ماجرا کسی/ کسانی کشته شده باشند	بوی خون از چیزی/ ماجرایی آمدن بوی خون از چیزی استشمام کردن/ شنیدن
	- جوان‌های محله بو برده بودند که او با زن همسایه سروسری دارد. - پدرش از فعالیت‌های سیاسی او بو برده بود و خیلی می‌ترسید.	از چیزی آگاهی یافتن؛ به چیزی پی بردن؛ موضوعی را حدس زدن/ استنباط کردن/ فهمیدن	از چیزی بو بردن
	- از همان دوران بچگی خرده‌شیشه داشت و برای همه می‌زد. - به ظاهر دوستانه‌اش اعتماد نکن. معروف است که جنسش شیشه‌خرده دارد.	بدجنس/ بدذات/ خبیث بودن	[جنس کسی] شیشه‌خرده/ خرده‌شیشه داشتن
	من به تو اعتماد کردم. حالا نری توی بوق بکنی‌ها!	چیزی را که باید پنهان بماند فاش کردن/ به دیگران گفتن	چیزی را در/ توی بوق یا بوق‌وکرنا کردن/ زدن
این اصط. تغییریافته‌ یا نوع دیگری از ← «خرتوخر» است و برای پرهیز از بردن نام خر به این شکل درآمده است.	توی خونه‌شون شیرتوشیری بود که نگو و نپرس. ظرف کره توی دستشویی و اسباب‌بازی بچه‌ها توی یخچال بود.	بسیار بی‌نظم/ درهم/ مغشوش بودن؛ هیچ قانون و قاعده‌ای درکار نبودن	شیرتوشیر
	ترس برادر مرگ است و من هم آدمی هستم ترسو. البته اگر خود میرزا از من می‌خواست که خبری از خانواده‌اش به‌دست بیاورم، دل به دریا می‌زدم. (بزرگ علوی – میرزا)	برای انجام کاری خطر کردن؛ بی‌پروا دست به کاری زدن	دل به دریا زدن
	دستور داد تخم پرتقال را در مازندران کاشتند و در انتظار نوبر میوه‌اش مشغول مکیدن سماق شد. (صادق هدایت - توپ مرواری) پسره‌ی بی‌حیای قرتی، صدسال سماق بمکد چیزی نصیبش نخواهد شد. (جمال‌زاده - دارالمجانین)	بیهوده انتظار کشیدن؛ در حسرت چیزی بودن؛ کار بی‌حاصل کردن	سماق مکیدن
همچنین ← «چشم دیدن کسی را نداشتن»	این دوتا سایه‌ی همدیگر را با تیر می‌زدند و از هر امکانی برای ضربه زدن به یکدیگر استفاده می‌کردند، اما هر دو هنرپیشه‌های خوبی بودند و می‌توانستند حفظ ظاهر را بکنند.	با کسی دشمنی داشتن	سایه‌ی کسی را با تیر زدن
در معنی اول مترادف است با ← «دخل کسی را درآوردن»، ← «پدر کسی را درآوردن» و ← «حساب کسی را رسیدن»	1- در گوشه‌ی خلوتی سر راهش را گرفتند و چنان ترتیبش را دادند، که از شدت درد به خود می‌پیچید. 2- ... دامن سفیدش آن‌قدر نازک است که از پشتش هرچه را بخواهی می‌توانی ببینی. پسرها دوروبرش می‌پلکند، حاضرند همان‌جا درازش کنند و حضوری ترتیبش را بدهند. (زاهاریا استانکو – پابرهنه‌ها، ترجمه‌ی احمد شاملو)	1- کسی را تنبیه یا ادب کردن/ به سزای اعمالش رساندن 2-با کسی عمل جنسی انجام دادن / نزدیکی کردن	ترتیب کسی را دادن
همچنین ← «بند را آب دادن»	- دو نفر مامور پلیس آمده بودند و درباره‌ی تو پرس‌وجو می‌کردند. نکند دوباره دسته‌گلی به آب داده باشی! - از دو روز پیش هیچ خبری این پسره نیست. می‌ترسم دسته‌گلی به آب داده باشه.	مرتکب اشتباهی/ عمل زشتی شدن؛ با انجام عمل نسنجیده‌ای خود یا دیگری را به دردسر انداختن	دسته‌گل به آب دادن
	دلمان خوش بود که بین همه‌ی این جماعت، این یکی آدمی راستگو و درست‌وحسابی است. ولی این هم توزرد از آب درآمد.	برخلاف انتظار، تقلبی/ قلابی/ به‌دردنخور از کار درآمدن؛ در عمل نامرغوب‌تر/ بدتر/ کم‌ارزش‌تر از آنچه که انتظار می‌رفت خود را نشان دادن	توزرد [از آب/ از کار] درآمدن
	- من بارها نصیحتش کردم و او را از راه خطا برحذر داشتم، اما نصیحت‌های من در او تاثیری نکرد تا این‌که سرش به سنگ خورد. - حالا که سرت به سنگ خورده، با من مشورت می‌کنی؟	به‌سختی دچار شکست/ ناکامی و درنتیجه پشیمانی شدن	سر کسی به سنگ خوردن
	چرا این کارها را می‌کنی؟ می‌خواهی آبروی خودت را ببری و همه‌مان را دشمن‌شاد کنی؟	به وضع ناگوار/ ناخوش‌آیندی دچار شدن، به‌طوری که مایه‌ی شادی دشمنان شود	دشمن‌شاد شدن
مریزاد (در اصل مریزد یا نریزد) در لغت به‌معنی نلرزد است که در این ترکیب به‌شکل دعایی یا بیان آرزو به‌کار رفته است: باشد تا دستت نلرزد یا به لرزش دست دچار نشوی. این شکل دعایی در ادب قدیم سابقه دارد: بنازیم دستی که انگور چید / مریزاد پایی که در هم فشرد (حافظ) یا: بریز آب رز از دست ای پریزاد / که هرگز زخمه‌ی دستت مریزاد (عطار)	- پس از این پیروزی چشم‌گیر تیم ملی باید به تک‌تک بازی‌کنان دست‌مریزاد گفت. - استاد خیاط گفت: لباسی برایت بدوزم که خودت بگویی دست‌‌مریزاد!	برای سپاس‌گزاری و قدردانی از کار کسی خطاب به او گفته می‌شود؛ آفرین	دست‌مریزاد