فرهنگ اصطلاح‌های زبان فارسی

تازه‌ترین اصطلاح‌ها

توضیح	مثال	معنی	اصطلاح
تفسیر زیر درباره‌ی معنی دوم این اصط. گفته شده است: در زمان قدیم که یخچالی وجود نداشت، خنک‌ترین آب در تهران آب قناتی بود که مظهر آن درمحل قصر قدیمی قاجار وجود داشت. در دوران رضاشاه زندان قصر را در آن مکان ساختند. پس از آن، هرکس به زندان می‌افتاد، می‌گفتند: رفته است آب خنک بخورد.	1- همین‌که تقّی به توقّی خورد، همه‌شون رفتن اروپا و از اون موقع تا حالا دارن اونجا آب‌خنک می‌خورن. 2- پسرجون، دست از این کارها بردار، اگه گیر بیفتی، باید پنج‌شیش سال آب‌خنک بخوری.	1- در گوشه‌ی دنجی آرام لمیدن 2- زندانی بودن؛ در زندان به‌سر بردن	آب‌خنک/ آب‌ِ خنک خوردن
	همون یه دفعه‌ای که مهمونش بودم برای هفت پشتم بسه. یه آب زیپویی به‌اسم سوپ جلومون گذاشت و سروته قضیه‌رو به‌هم آورد.	خوراکی/ آشامیدنی آبکی/ بی‌رمق	آب‌ِ زیپو
	- صاحب‌خانه گفت‌‌‌‌: "یا به زبان خوش اجاره‌های عقب‌افتاده‌‌ات را می‌دهی یا دمت را می‌گیرم و می‌اندازم بیرون." - او مثل همیشه شروع کرد به تعریف کردن از خودش، اما این بار حسن‌آقا پته‌اش را جلوی همه روی آب ریخت و حسابی دمش را به کولش داد.	کسی را با خفت و خواری راندن؛ کسی را ناکام گذاشتن	دُم کسی را گرفتن و بیرون انداختن؛ دُم کسی را به کولش دادن (توهین‌آمیز)
	- این کارها خرج دارد، باید سرِ کیسه را شل کنی. - تا سرِ کیسه را شل نکنی، کارت را راه نمی‌اندازند.	خرج کردن؛ تن به خرج دادن	سرِ کیسه را شل کردن
	- هنوز آن یکی از رختخواب ناخوشی بلند نشده، که این یکی زرتش قمصور می‌شود. (شاملو - پابرهنه‌ها) - آن بابای قرمساقتان هم ...زرتش قمسور شد. (هدایت – علویه‌خانم)	ناتوان شدن؛ از کار افتادن؛ از پا درآمدن	زرت کسی/ چیزی قمصور شدن (غیرمودبانه)
	دیگر حنای داش آکل پیش کسی حنا نداشت و برایش تره هم خرد نمی‌کردند. (هدایت – داش آکل)	[نزد دیگری] ارزش و اعتباری داشتن؛ از احترام و اعتنای دیگری برخوردار بودن (این اصط. بیشتر به‌صورت منفی به کار می‌رود.)	حنا‌ی کسی [پیش دیگری] رنگ/ رنگی داشتن
	اگر ... همین سه تن با همان انگ و رنگ برگردند و دکانی علم کنند و باز همان شامورتی‌بازی‌ها، من اولین نفرم کهتوی پوزشان خواهم زد. (آل احمد - نامه‌ها)	انجام دادن کارهای عجیب و باورنکردنی؛ نیرنگ؛ حقه‌بازی؛ دوزوکلک	شامورتی‌بازی [درآوردن]
	آقای رئیس با همه با خشونت و آمرانه رفتار می‌کرد و فقط به محسنی احترام می‌گذاشت. همین امر باعث شده بود که بعضی‌ها فکر می‌کردند، دست شکسته‌ای زیر سر او دارد.	رازی/ سری/ سابقه‌ای منفی نزد کسی داشتن که برملا شدنش باعث رسوایی و دردسر شود	دست شکسته‌ای زیر سر کسی داشتن
	تو با زبانت مار را از سوراخ بیرون می‌کشی. اگر هفت تا دختر کور داشته باشی، شوهر می‌دهی! (صادق هدایت - علویه‌خانم)	زبان‌باز/ چرب‌زبان بودن؛ کسی را با سخنان خوش/ چرب‌زبانی فریفتن	مار را[با زبان] از سوراخ بیرون کشیدن
	- پرسیدم: از مقنی‌باشی چه خبر؟ گفت: ای مسّبش خوش، بدجوری دست همه را توی حنا گذاشت و رفت. (آل احمد - نفرین زمین) - گفتم کار تعمیر خانه‌ات به کجا کشید؟ گفت اوسا معمار بدجوری دست ما را توی حنا گذاشته.	کار کسی راناتمام گذاشتن/ به پایان نرساندن و او را معطل گذاشتن؛ کسی را به مخمصه انداختن	دست کسی را توی حنا گذاشتن
	تنگ شد قافيۀ عمر شريف دمبدم مى‌شودش مرگ رديف (جامی)	کار [بر کسی] دشوار شدن؛ در مضیقه قرار گرفتن	قافیه تگ شدن
	زرین‌کلاه فهمید که قافیه را باخته است. نگاهش را به ‌صورت گل‌ببو دوخت، ولی صورت او خشمناک و چشم‌هایش به‌حالت درنده‌ای بود. (صادق هدایت - سایه‌روشن)	با ناکامی/ با وضع نومیدکننده روبرو شدن؛ شکست خوردن‌	قافیه را باختن
	- فلانی تخم سیاست است، چنان به وضعیت لرستان تمشیت می‌دهد که آب از آب تکان نخورد. (صادق هدایت - حاجی آقا) - خیال کرد محشر کبرا شده، ولی آب از آب نجنبیده بود.	برقرار بودن آرامش و سکون؛ هیچ اتفاقی نیفتادن	آب از آب تکان نخوردن/ نجنبیدن
	- نباید همین‌طور دست روی دست بگذاریم و شاهد از بین رفتن منابع طبیعی باشیم! - پس می‌خوای همین‌طور دست رو دست بذاریم و به‌امید سرکار علیه بنشینیم؟ (جمال میرصادقی - بابا)	منتظر ماندن و اقدامی نکردن	دست رو[ی] دست گذاشتن
	- حالا که می‌بیند هوا پس است، خودش را به موش‌مردگی زده و ننه‌من‌غریبم درمی‌آورد. - هرقدر هم که موش‌مرده‌بازی دربیاوری، فایده‌ای ندارد. کاری است که کرده‌ای و باید عواقبش را هم بپذیری.	خود را مظلوم/ بی‌گناه/ قابل ترحم نشان دادن	خود را به موش‌مردگی زدن؛ موش‌مرده‌بازی درآوردن
	- چنان خدمتش برسم که دیگه از این غلط‌ها نکنه. - خیال کردی خیلی زرنگی؟ الان خدمتت می‌رسم.	کسی را مجازات کردن / ادب کردن	[به] خدمت کسی رسیدن؛
	باید ... قول مردانه بدهی که یک کلمه از آنچه دیدی و شنیدی، به احدی بروز ندهی، شتر دیدی، ندیدی! (جمال‌زاده – قنبرعلی، جوان‌مرد شیراز)	هنگامی گفته می‌شود که گوینده از کسی می‌خواهد، آنچه را که دیده است، در جای دیگری بازگو نکند یا به کس دیگری بروز ندهد.	شتر دیدی، ندیدی!
همچنین ← «بادمجان دور قاب چیدن»، «دم کسی را توی بشقاب گذاشتن» و «پیزر لای پالان کسی گذاشتن»	این بادمجان‌دورقاب‌چین‌ها به‌‌قدری مجیزش را گفتند تا خودش هم باورش شد که شخصیت برجسته‌ای است.	تعریف و تمجید اغراق‌آمیز از کسی کردن؛ چاپلوسی کسی را کردن	مجیز کسی را گفتن
همچنین ← «فلنگ را بستن» و «جیم شدن»	- با دلهره‌ی عجیبی که تنم را به لرزه انداخته بود، زدم به‌چاک. (جمال‌زاده - قصه‌‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار) - اگه دیدی هوا پَسه، بزن به‌چاک و پشت سرت رو هم نگاه نکن!	بی‌سروصدا فرار کردن؛ از جایی بی‌خبر بیرون رفتن؛ دررفتن	به‌چاک زدن؛ به‌چاک جاده/ جعده زدن
همچنین ← «ترتیب کسی را دادن»، «پدر کسی را درآوردن» و «حساب کسی را رسیدن»	- یک مشت محکم به گونه‌ی راستش زد و دخلش را آورد. - دخلشونو درآوردیم. چهار تا گل بهشون زدیم و چهار به صفر برنده شدیم.	کسی را به‌شدت آزار دادن/ شکست دادن	دخل کسی را آوردن / درآوردن