فرهنگ اصطلاح‌های زبان فارسی

تازه‌ترین اصطلاح‌ها

توضیح	مثال	معنی	اصطلاح
	اگر ریگی تو کفشتان نیست و دندان تیز نکرده‌اید که رگ خریتش را بجنبانید و زمینش را بالا بکشید، چه مرگتان گرفته که این‌جور برایش خاصه‌خرجی می‌کنید؟ (زاهاریا استانکو - پابرهنه‌ها - ترجمه‌ی احمد شاملو)	فکری/ غرضی/ نقشه‌ای پنهانی و ناروا در سر داشتن	ریگی به کفش خود داشتن؛ ریگی در کفش کسی بودن
همچنین ← «لب‌ولوچه‌ی آویزان شدن»	خیلی به خودش امید داده بود، اما وقتی فهمید که از ارث و میراث خبری نیست، سبیلش حسابی آویزان شد.	سرخورده/ ناامید/ ناخشنود شدن	سبیل کسی آویزان شدن
همچنین ← «بو‌ی حلوای کسی یا چیزی آمدن/ بلند شدن/ درآمدن»؛ ← «بو‌ی الرحمان/ الرحمن کسی یا چیزی آمدن/ بلند شدن/ درآمدن»؛ ← «بو‌ی الرحمان گرفتن کسی/ چیزی»	این حاجی خودش هم می‌دونه که یک پاش لب گوره، با این‌همه این‌قدر حرص می‌زنه و دنبال پول می‌دوه.	آثار مرگ در کسی ظاهر شدن؛ بیمار سخت/ بسیار ضعیف بودن	[یک] پای کسی لب گور بودن؛ یک پا لب گور داشتن
	این ... مرد نکره‌ی گردن‌کلفتی بوده، گیرم چنان تنبل و بی‌عار که زور و هیکلش به‌ لعنت خدا هم نمی‌ارزیده. (زاهاریا استانکو – پابرهنه‌ها – ترجمه‌ی شاملو)	به‌کلی بی‌ارزش/ بی‌فایده بودن؛ به‌هیچ دردی نخوردن	به لعنت خدا [هم] نیرزیدن
همچنین ←«خود را به کوچه‌ی علی چپ زدن»	- هر وقت سر بزنگاه به چیزی می‌رسیدم، خودم را می‌زدم به آن راه، یعنی چیزی ندیده‌ام. (میرصادقی – بادها خبر از تغییر فصل می‌دادند) - خودت را به آن راه نزن، ما همه چیز را می‌دانیم.	وانمود کردن به ندیدن/ نشنیدن/ نفهمیدن چیزی	خود را به آن راه زدن
	- برای من مهم نیست که او پشت سر من چه چیزهایی گفته است. همه می‌دانند که این وصله‌ها به من نمی‌چسبد. - حاجی مرد شریفی است، این وصله‌ها به او نمی‌چسبد.	صدق کردن نسبتی که به کسی داده می‌شود	وصله به کسی چسبیدن
همچنین ← «نم پس ندادن» و ← «آب از دست کسی نچکیدن»	در محله به خست معروف بود. خیلی‌ها پشت سرش می‌گفتند: آب به کسی روا ندارد، دستش توی جیبش نمی‌رود، جان به عزرائیل نمی‌دهد ...	بسیار خسیس بودن	جان به عزرائیل ندادن
به‌روایتی این اصط. به آئین شراب‌خواری در حضور پادشاهان ساسانی بازمی‌گردد. پیمانه‌های شراب از شاخ گاو یا بزکوهی و بدون پایه بودند به‌طوری که قرار دادن آن‌ها روی میز ممکن نبود و شراب می‌بایست به‌یک جرعه نوشیده می‌شد. هریک از حاضران پیمانه‌ای مخصوص داشت که به‌میزان توانائی او در باده‌گساری، خطی در داخل آن کشیده شده بوده و ساقی برای او تا همان خط شراب می‌ریخت. بعدها به‌تدریج همه‌ی پیمانه ها با هفت خط درجه‌بندی شدند ... بودند کسانی که تا هفت خط شراب می‌نوشیدند بی آنکه آثار مستی در آن‌ها ظاهر شود. این‌ها را هفت‌خط می‌نامیدند. این اصطلاح به‌مرور زمان معنی کنونی را یافته است.	- طرف از اون هفت‌خط‌ها بود، باید تمام حواسم را جمع می‌کردم که سرم کلاه نگذارد. - خود او هرگز طاقت نداشت با این دلال‌های هفت‌خط بازار حتا یک ساعت جوال برود. (جلال آل احمد – سه‌تار)	حیله‌گر/ مکار/ حقه‌باز/ کلک‌باز بودن	هفت‌خط بودن
	- این‌ها از آن دسته مردم‌اند که تا به پُست و مقامی می‌رسند، دودستی به آن می‌چسبند و برای نگهداری آن به هر پَستی و خفتی تن می‌دهند. - همین نان بخورونمیر را هم باید دودستی بچسبیم که از دستمان نرود.	چیزی را بسیار دوست داشتن و از آن جدا نشدن	دودستی به چیزی چسبیدن
همچنین ← کسی را خر گیر آوردن	- این‌طور پیش برود، نه‌تنها آبروی چندین کرورساله‌ی من جلو سایر جک‌وجانورها می‌ریزد و دندان‌هایم را می‌شمرند، بلکه ممکن است خنجری از پشت به ما بزنند و نژاد برگزیده‌ی ما غزل خداحافظی را بخواند ... (هدایت - قضیه‌ی زیر بته) - این یارو هم مثل اینکه دندون‌های ما رو شمرده. مرتب می‌آد اینجا و ما رو تلکه می‌کنه.	کسی را ساده/ نادان یافتن؛ از سادگی کسی سوء‌استفاده کردن؛ از ضعف‌ کسی آگاه بودن و از آن برای هدف‌های خود سود بردن	دندان‌[های] کسی را شمردن
	... دنبال کون قاضی راه می‌افتد از این آبادی به آن آبادی، که هم خودش را به این و آن نشان داده باشد، هم به مردم فهمانده باشد که در صورت احتیاج بدانند دَمِ کی را باید ببینند. (زاهاریا استانکو – پابرهنه‌ها – ترجمه‌ی شاملو)	به‌قصد خودنمایی یا به‌دست آوردن امتیازی دنبال/ همراه کسی رفتن	دنبال کون کسی [راه] افتادن (تحقیر/ توهین‌آمیز)
جعفر شهری در كتاب «تهران قديم» نقل كرده كه در گذشته‌های نه چندان دور در تهران رسم بوده كه در شب زفاف چنانچه داماد نوعروس را باكره نمی‌يافت، خود يا یکی از نزدیکانش بر بام خانه‌ی نوعروس شده و از سر شب تا نيمه‌شب با ملاقه‌ای بزرگ يا آبگردان بر پشت تشتی می‌كوفت و سپس تشت را از بام به حياط خانه‌ی نوعروس می‌انداخت و اين گونه تا هفت محل را از ماجرا مطلع می‌ساخت. (برگرفته از پایگاه «زیر این گنبد کبود»)	طبل پنهان چه زنم طشت من از بام افتاد کوس رسوایى ما بر سر بازار زدند (مثنوی) - طشتش مدت‌هاست که از بام افتاده و حنایش دیگر رنگی ندارد.	آشکار شدن راز/ رسوا شدن کسی	طشت کسی از بام افتادن (قدیم)
چندین نفر با نام اخفش در تاریخ ثبت شده‌اند. اینجا منظور سعید بن مسعده خوارزمی معروف به ابوالحسن، ملقب به اخفش، عالِم نحوی و شاگرد سیبویه است. گفته‌اند که وی مطالب درس را برای بز خود می‌خواند و تا بز سر خود را تکان نمی‌داد، به مبحث بعدی نمی‌پرداخت. اخفش در لغت عرب به‌معنی شخصی است که مادرزاد دارای چشم‌های ضعیف/ کم‌سو یا روزکور باشد.	- آنجا نشسته بود و هرکس هرچه می‌گفت، مثل بز اخفش سرش را به‌نشانه‌ی تایید تکان می‌داد. - استاد از کسانی که نظراتش را دربست نمی‌پذیرفتند خوشش نمی‌آمد و بیشتر خوش داشت، بز اخفشی را پیدا کند که حرف‌هایش را بی‌چون‌و‌چرا تایید کند.	کسی که بدون فهمیدن مطلبی آن را تایید کند	بز اخفش (توهین‌آمیز)
	- گفت در این گیرودار دیگر نرخ معین نکن. خودم هم می‌دانم صحیح نیست ولی به‌نقد برای بیان مقصود بهتر از هر کلمه‌ی دیگری است. (جمال‌زاده - دارالمجانین) - خواهش می‌کنم میان دعوا نرخ تعیین نکنید، اینجا بحث بر سر اهداف است، درباره‌ی حقوق و مزایای آقایان به‌موقع خودش تصمیم گرفته خواهد شد.	در گرماگرم رویدادی موضوع دیگری را برای سود خود مطرح کردن	نرخ معین/ تعیین کردن میان یا وسط دعوا؛ نرخ معین کردن در این گیرودار/ در این هیروویر
این اصط. حکایت از این دارد که دست‌کم در زمان‌های قدیم غازچرانی کار بی‌اهمیت و سطح پایینی تلقی می‌شده است.	- این شازده در تمام عمرش از ارث پدری زندگی کرده و غاز چرانده. - تا دیروز غاز می‌چروند؛ حالا اومده اینجا رئیس شده و به ما دستور می‌ده.	بی‌کار/ عاطل‌وباطل بودن؛ ول گشتن	غاز چراندان؛ غازچرانی کردن
همچنین ← «آب از دست کسی نچکیدن» و ← «جان به عزرائیل ندادن»	1- امیدی به کمک گرفتن از عموجانت نداشته باش، این آدم نم پس نمی‌دهد. 2- بازجوها بارها او را برای اعتراف‌گیری و پی بردن به نام دوستانش شکنجه کردند، اما او به‌هیچ‌وجه نم پس نداد.	1- بسیار خسیس بودن 2- رازدار/ پنهان‌کار بودن	نم پس ندادن
همچنین: ← «تره [هم] برای کسی/ چیزی خرد نکردن»؛ ← «سنگی در ترازوی کسی نگذاشتن»؛ ← «پِهِن [هم] بار کسی نکردن»؛ ← «فاتحه برای کسی/ چیزی نخواندن»	- خواستم دلداریش بدهم، ولی دیدم به فلک اعتنا ندارد و محل سگ به من نگذاشت. (جمال زاده - صحرای محشر) - لامصب اصلا محل سگ هم به ما نذاشت، انگار نه انگار که ما رو می‌شناسه. - خیلی دلش می‌خواست که به‌حضورش بروم و ابراز ارادت کنم، اما من اعتنای سگ هم به او نکردم.	به کسی بی‌اعتنایی کردن؛ کسی را به‌کلی نادیده گرفتن؛ کسی را بی‌ارزش/ خوار شمردن	محل سگ [هم] به کسی نگذاشتن؛ اعتنای سگ [هم] به کسی نکردن (غیرمودبانه)
	- بعد از تحقیق معلوم شد که ماجرا دراصل یک اتفاق عادی بوده و در اثر یک‌کلاغ چهل‌کلاغ کردن به این صورت درآمده است. - به این حرف‌ها اعتماد نکنید. این‌ها استاد ک‌کلاغ چهل‌کلاغ کردن‌اند.	اغراق کردن/ شاخ‌وبرگ دادن به واقعه‌ یا شنیده‌ای، به‌طوری که به ماجرایی غیرواقعی تبدیل شود.	یک‌کلاغ چهل‌کلاغ کردن
	- از اولش گلوش پیش حاجیت گیر کرده بود. جان تو منم مرده‌شم. (جمال میرصادقی – بادها خبر از تغییر فصل می‌دادند) - گلویش سخت پیش دختر همسایه گیر کرده بود اما دخترک اعتنایی به او نداشت.	عاشق کسی شدن	گلو‌ی کسی پیش کسی گیر کردن
	سیاست همین است. حاکمان امروز در اوج قدرتند و ای بسا که فردا باید دربه‌در دنبال سوراخ موش بگردند.	از ترس در جستجوی راه فرار/ مخفیگاه بودن؛ به وحشت افتادن	دنبال سوراخ موش گشتن