فرهنگ اصطلاح‌های زبان فارسی

تازه‌ترین اصطلاح‌ها

توضیح	مثال	معنی	اصطلاح
	تو با زبانت مار را از سوراخ بیرون می‌کشی. اگر هفت تا دختر کور داشته باشی، شوهر می‌دهی! (صادق هدایت - علویه‌خانم)	زبان‌باز/ چرب‌زبان بودن؛ کسی را با سخنان خوش/ چرب‌زبانی فریفتن	مار را[با زبان] از سوراخ بیرون کشیدن
	- پرسیدم: از مقنی‌باشی چه خبر؟ گفت: ای مسّبش خوش، بدجوری دست همه را توی حنا گذاشت و رفت. (آل احمد - نفرین زمین) - گفتم کار تعمیر خانه‌ات به کجا کشید؟ گفت اوسا معمار بدجوری دست ما را توی حنا گذاشته.	کار کسی راناتمام گذاشتن/ به پایان نرساندن و او را معطل گذاشتن؛ کسی را به مخمصه انداختن	دست کسی را توی حنا گذاشتن
	تنگ شد قافيۀ عمر شريف دمبدم مى‌شودش مرگ رديف (جامی)	کار [بر کسی] دشوار شدن؛ در مضیقه قرار گرفتن	قافیه تگ شدن
	زرین‌کلاه فهمید که قافیه را باخته است. نگاهش را به ‌صورت گل‌ببو دوخت، ولی صورت او خشمناک و چشم‌هایش به‌حالت درنده‌ای بود. (صادق هدایت - سایه‌روشن)	با ناکامی/ با وضع نومیدکننده روبرو شدن؛ شکست خوردن‌	قافیه را باختن
	- فلانی تخم سیاست است، چنان به وضعیت لرستان تمشیت می‌دهد که آب از آب تکان نخورد. (صادق هدایت - حاجی آقا) - خیال کرد محشر کبرا شده، ولی آب از آب نجنبیده بود.	برقرار بودن آرامش و سکون؛ هیچ اتفاقی نیفتادن	آب از آب تکان نخوردن/ نجنبیدن
	- صاحب‌خانه گفت‌‌‌‌: "یا به زبان خوش اجاره‌های عقب‌افتاده‌‌ات را می‌دهی یا دمت را می‌گیرم و می‌اندازم بیرون." - او مثل همیشه شروع کرد به تعریف کردن از خودش، اما این بار حسن‌آقا پته‌اش را جلوی همه روی آب ریخت و حسابی دمش را به کولش داد.	کسی را با خفت و خواری راندن؛ کسی را ناکام گذاشتن	دُم کسی را گرفتن و بیرون انداختن (توهین‌آمیز) دُم کسی را به کولش دادن
	- نباید همین‌طور دست روی دست بگذاریم و شاهد از بین رفتن منابع طبیعی باشیم! - پس می‌خوای همین‌طور دست رو دست بذاریم و به‌امید سرکار علیه بنشینیم؟ (جمال میرصادقی - بابا)	منتظر ماندن و اقدامی نکردن	دست رو[ی] دست گذاشتن
	- حالا که می‌بیند هوا پس است، خودش را به موش‌مردگی زده و ننه‌من‌غریبم درمی‌آورد. - هرقدر هم که موش‌مرده‌بازی دربیاوری، فایده‌ای ندارد. کاری است که کرده‌ای و باید عواقبش را هم بپذیری.	خود را مظلوم/ بی‌گناه/ قابل ترحم نشان دادن	خود را به موش‌مردگی زدن؛ موش‌مرده‌بازی درآوردن
	- چنان خدمتش برسم که دیگه از این غلط‌ها نکنه. - خیال کردی خیلی زرنگی؟ الان خدمتت می‌رسم.	کسی را مجازات کردن / ادب کردن	[به] خدمت کسی رسیدن؛
	باید ... قول مردانه بدهی که یک کلمه از آنچه دیدی و شنیدی، به احدی بروز ندهی، شتر دیدی، ندیدی! (جمال‌زاده – قنبرعلی، جوان‌مرد شیراز)	هنگامی گفته می‌شود که گوینده از کسی می‌خواهد، آنچه را که دیده است، در جای دیگری بازگو نکند یا به کس دیگری بروز ندهد.	شتر دیدی، ندیدی!
همچنین ← «بادمجان دور قاب چیدن»، «دم کسی را توی بشقاب گذاشتن» و «پیزر لای پالان کسی گذاشتن»	این بادمجان‌دورقاب‌چین‌ها به‌‌قدری مجیزش را گفتند تا خودش هم باورش شد که شخصیت برجسته‌ای است.	تعریف و تمجید اغراق‌آمیز از کسی کردن؛ چاپلوسی کسی را کردن	مجیز کسی را گفتن
همچنین ← «فلنگ را بستن» و «جیم شدن»	- با دلهره‌ی عجیبی که تنم را به لرزه انداخته بود، زدم به‌چاک. (جمال‌زاده - قصه‌‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار) - اگه دیدی هوا پَسه، بزن به‌چاک و پشت سرت رو هم نگاه نکن!	بی‌سروصدا فرار کردن؛ از جایی بی‌خبر بیرون رفتن؛ دررفتن	به‌چاک زدن؛ به‌چاک جاده/ جعده زدن
همچنین ← «ترتیب کسی را دادن»، «پدر کسی را درآوردن» و «حساب کسی را رسیدن»	- یک مشت محکم به گونه‌ی راستش زد و دخلش را آورد. - دخلشونو درآوردیم. چهار تا گل بهشون زدیم و چهار به صفر برنده شدیم.	کسی را به‌شدت آزار دادن/ شکست دادن	دخل کسی را آوردن / درآوردن
	- پسرعمو آن‌جا چنان داد سخن داده بود که نگو و نپرس. - آقا داد سخن می‌داد که چرا بچه را نباید زد. (هوشنگ گلشیری – آینه‌های دردار)	به‌تفصیل سخن گفتن؛ سخن‌رانی کردن؛ توضیح زیاد دادن؛ پرحرفی کردن	داد سخن دادن
	- خوابش را هم نمی‌دید که زنی به این زیبایی به او توجه کند. - به خواب هم نمی دید که یک‌باره این همه پول گیرش بیاید.	تصورناپذیر بودن وقوع آن چیز برای او؛	خواب چیزی/ امری را هم ندیدن؛ چیزی / امری را به خواب هم ندیدن
	- حواست را جمع کن! اگر با این ریخت و قیافه آن‌جا ظاهر شوی، بلافاصله عذرت را می‌خواهند. - روسای شرکت همین‌که متوجه شدند که مدارک تحصیلی او جعلی است، عذرش را خواستند.	کسی را از جایی بیرون کردن / از مقامی برکنار کردن	عذر کسی را خواستن
	- حاجی بی‌علت به کسی نان قرض نمی‌دهد. مطمئن باش از حمایت او سودی عایدش می‌شود. - به همدیگر نان قرض می‌دهند و با طمطراق هرچه‌تمامتر یکدیگر را استاد اعلم می‌‌خوانند. (جمال‌زاده - شاه‌کار )	از کسی پشتیبانی/ حمایت کردن؛ رضایت کسی را جلب کردن از یکدیگر پشتیبانی/ حمایت کردن؛ رضایت یکدیگر را جلب کردن	نان به کسی قرض دادن نان به یکدیگر قرض دادن
«تک‌وتا» کوتاه‌شده‌ی تک‌وتاز به‌معنی تاخت‌وتاز/ حمله است، به‌این‌ترتیب، معنی این اصط. در اصل، خود را در وضعیت تهاجمی نگاه‌داشتن و موضع دفاعی نگرفتن بوده است.	کسی به حرف‌های او گوش نمی‌داد، گاهی هم کسی متلکی می‌پراند، اما او خودش را از تک‌وتا نینداخت و به سخن‌رانی خود ادامه داد.	ترس/ ضعف/ شکست خود را به‌روی خود نیاوردن؛ به ضعف/ ناتوانی خود اعتراف نکردن و خود را تواناتر از واقع نشان دادن	خود را از تک‌وتا نینداختن؛ از تک‌وتا نیفتادن
	- گِرد درِ پادشاهان مگردید و عطای ایشان به لقای دربانان ایشان بخشید. (عبید زاکانی - رساله‌ی صدپند) - آن‌قدر ادا و اصول درآورد که از خیر کمکش گذشتم و عطایش را به لقایش بخشیدم. - از جمال‌زاده نوشته بودید، عطایش را به لقایش بخشیدم ... به حرف‌های او هم معتقد نیستم. می‌دانم چندمرده حلاج است. (صادق هدایت – از نامه‌ای به حسن شهید نورائی)	از نیکی/ بخشش/ خوبی کسی به‌خاطر ویژگی‌ ناخوشایندش یا عمل ناخوشایندی که ممکن است از او سر بزند گذشتن/ صرف‌نظر کردن	عطای کسی را به لقایش بخشیدن
	از وقتی وضع مالیش خراب شده، دیگر نه در بازر کسی خطش را می‌خواند و نه در خانواده.	از کسی حرف‌شنوی داشتن/ اطاعت کردن؛ به دستور/ درخواست کسی ترتیب اثر دادن	خط کسی را خواندن