فرهنگ اصطلاح‌های زبان فارسی

پیشنهاد اصطلاح تازه

توضیح	مثال	معنی	اصطلاح
این ترکیب یک اصطلاح نیست، بلکه «تشبیه» است که یکی از صنایع ادبی است و تا جایی که می‌دانیم، در ادبیات فارسی تنها در قصیده‌ی یادشده‌ی انوری آمده است.	گاو گردون هرگز اندر خرمن عمرت مباد تا مه نو کشت‌زار آسمان را هست داس (انوری – قصاید)	کنایه‌ای برای ازبین رفتن چیز باارزشی در اثر بروز پدیده‌ای نامناسب و ناخوشایند	گاو اندر خرمن
	گاومون زایید، خرج زندگی کم بود که حالا باید جریمه هم بدیم.	دردسری/ مشکلی برای کسی پیدا شدن؛ بد آوردن	گاو کسی زاییدن
همچنین ← «از کفر ابلیس [هم] معروف‌تر بودن»	هیچ‌کس از او خاطره‌ی خوشی نداشت، اما در آن اطراف مثل گاو پیشانی سفید معروف بود و همه به‌نوعی از او حساب می‌بردند.	شخصی که میان گروهی سرشناس/ شاخص است	گاو پیشانی‌سفید
گاوبندی که در اصل به‌معنی کار روی زمین با گاو بوده است، با گذشت زمان به‌نوعی قرارداد میان مالک و کشاورز اطلاق شد که به‌موجب آن، کشاورز اجازه می‌یابد مقداری از زمینِ متعلق به مالک را هرساله کشت کند و پولی به‌نام بهره‌ی مالکانه به مالک بپردازد. اما بعضی از مباشران و مامورانِ گرفتن بهره‌ی مالکانه برای کسب سود بیشتر، با بعضی از خوش‌نشین‌های طرف قرارداد شریک می‌شدند و برای پایین آوردن میزان بهره‌ی مالکانه، مساحت زمین را کمتر از واقع تعیین می‌کردند. به‌این ترتیب، اصطلاح گاوبندی به‌معنی مجازی «ساخت‌وپاخت» رواج یافت.	- حاجی بعد از آنکه با صاحبان کارخانه‌های آنجا، به‌قول خودش گاب‌بندی کرد، به حساب‌سوخته‌هایش رسیدگی کرد و در سیاست خود تجدیدنظر نمود. (صادق هدایت – حاجی آقا) - مثل روز روشن بود که اعضای کمیسیون با مدیر آن شرکت گاوبندی کرده‌اند. این‌ها تا سبیلشان چرب نشود، قراردادی با کسی نمی‌بندند.	تبانی؛ بندوبست؛ قرارومدار پنهانی؛ همدستی پنهانی برای استفاده‌ی غیرقانونی؛ ساخت‌وپاخت	گاوبندی
← توضیح «گاوبندی»	مثل روز روشن است که این دوتا با هم گاوبندی دارند.	با کسی پنهانی هم‌دست بودن	با کسی گاوبندی داشتن
	گدابازی درنیار دیگه، سرتاپاش چقدر ارزش داره که نصفش رو هم نگه داریم؟	خست نشان دادن؛ صرفه جویی بیش از اندازه کردن	گدابازی درآوردن
	نه گذاشت و نه برداشت، یک‌دفعه گفت: "پاشید بزنید به چاک، حوصله‌ی هیچ‌کدومتون رو ندارم".	بی‌مقدمه/ ناگهانی و بی‌آنکه انتظار برود، کاری را انجام دادن/ حرفی زدن	نه گذاشتن و نه برداشتن
	از زمانی که موقعیتی پیدا کرده و به آلاف‌واولوفی رسیده، همه‌ی دوستی‌های سابق را فراموش کرده و به کسی اعتنا نمی‌کند؛ اما دنیا همین یکی دو روز نیست؛ گذر پوست بالاخره به دباغ‌خانه می‌افتد.	نوعی اخطار/ تهدید؛ هنگاهی گفته می‌شود که کسی به دیگری بدی کرده و کسی که به او بدی شده می‌گوید که آن دیگری بار دیگر با او سروکار خواهد داشت/ به او نیازمند خواهد شد.	گذر پوست به دباغ‌خانه می‌افتد
	صدبار به او گفتم، این کارها برایت گران تمام می‌شود ولی گوش نداد.	پیامدهای بدی برای کسی داشتن	گران تمام شدن برای کسی
	آق‌داداشم گفت گربه رو باید دم حجله بکشی، اگر از اول شُل بدی کلات پس معرکه‌ست. من هم تا رسیدم شروع کردم به دادوفریاد و هارت‌وپورت ...	درموقع مناسب/ در اولین برخورد با قاطعیت عمل کردن و کسی را به‌اطاعت واداشتن	گربه را دم/ پای حجله کشتن
	- با این گربه رقصاندن‌ها نمی‌توانی سر من را کلاه بگذاری، من همین امروز طلبم را می‌خواهم. - از دوماه پیش هر روز یک چیز تازه‌ای مطالبه می‌کنند؛ گربه‌رقصانی درآورده‌اند.	از امروز به فردا کردن؛ اشکال تراشیدن؛ کسی را سردواندن	گربه رقصاندن؛ گربه‌رقصانی درآوردن/ کردن
گزک به فتح «گ» و «ز» ازجمله به‌معنی نوبت، دفعه و به‌ویژه نوبت آب در کشاورزی است (فرهنگ معین). با این حساب، «گزک به دست کسی دادن» دراصل به‌معنی نوبت را به دیگری دادن بوده است و آنچه امروز از این اصط. فهمیده می‌شود، معنی مجازی و دگرگون‌یافته‌ی آن است.	- اگه کوچک‌ترین گزکی دستش بدی دیگه دست از سرت برنمی‌داره. - حواست باشد گزک دستشان نیفتد، این‌ها همین‌جوری هم چشم ندارند ما را ببینند.	بهانه ویا دستاویز به دست کسی دادن/ افتادن؛ مدرک به دست کسی دادن/ افتادن	گَزَک [به] دست کسی دادن/ افتادن
	- اگر از گل نازک‌تر به او بگویی فوری قهر می‌کند. اصلا نمی‌شود گفت بالای چشمت ابروست. - هرکاری که دلم بخواهد می‌کنم. ببینم چه کسی جرات دارد بگوید بالای چشمت ابروست.	به کسی کمترین انتقادی کردن/ کوچک‌ترین ایرادی گرفتن/ اندک سخن ناملایمی گفتن؛ کنایه از این که شخص موردبحث بسیار زودرنج یا ستیزه‌جو است	به کسی گفتن اینکه بالای چشمش ابروست
	1- باز هم گلی گوشه‌ی جمال شما که گاهی سری به ما می‌زنید! بقیه‌ی دوستان قدیم همگی ما را فراموش کرده‌اند. 2- گلی به جمالتان! از دست شما جونم‌مرگ شده‌ها دو روز دیگر ما باید سفیل و سرگردان سر به بیابان بگذاریم. (صادق هدایت - قضیه‌ی نمک ترکی)	1- آفرین بر آن شخص؛ دستش درد نکند 2- (با طنز) برای ریشخند کردن/ تقبیح کسی به‌کار می‌رود	گلی به [گوشه‌ی] جمال کسی
	با این کارش چه گلی به سر ما زده؟ تا حالا که جز زحمت و خرج چیزی برای ما نداشته.	باعث افتخار کسی شدن؛ کار مهمی برای کسی انجام دادن	گلی/ تاجی به سرِ کسی زدن
	پدر عاشقی بسوزه، گلوش پیش عصمت‌سادات گیر کرده، اما هنوز فوت‌وفند کاسه‌گری رو بلد نیس ... (صادق هدایت - علویه خانم)	عاشق/ خاطرخواه کسی شدن	گلوی کسی پیش دیگری گیر کردن
	- از اولش گلوش پیش حاجیت گیر کرده بود. جان تو منم مرده‌شم. (جمال میرصادقی – بادها خبر از تغییر فصل می‌دادند) - گلویش سخت پیش دختر همسایه گیر کرده بود اما دخترک اعتنایی به او نداشت.	عاشق کسی شدن	گلو‌ی کسی پیش کسی گیر کردن
همچنین ← «جُل خود را از آب کشیدن»	سرها را نزدیک آورده، پچ‌پچ‌کنان مشغول نجوا و تبانی و در تلاش بودند که دیگران را زیر پا گذاشته، در بیرون کشیدن گلیم خود از آب، تمهیدات و لطایف‌الحیلی به‌خرج بدهند ... (جمال‌زاده – صحرای محشر) هرکس می‌خواهد در میان این هرج‌ومرج و بخوروبچاپ، به‌بهانه‌ی این‌که از نان خوردن نیفتیم، گلیم خودش را از آب بیرون بکشد. (صادق هدایت – حاجی آقا)	خود را از گرفتاری/ مخمصه/ مضیقه نجات دادن؛ راهی برای رفع مشکل خود یافتن	گلیم خود را از آب [بیرون] کشیدن
	این بار اولش نیست که از این گُنده‌گوزی‌ها می‌کنه. همیشه هم وقتی پای عمل می‌رسه، یکباره گم‌وگور می‌شه.	خودبزرگ‌نمایی/ ادعای توخالی کردن؛ تظاهر به بااهمیت بودن/ بزرگی	گُنده‌گوزی کردن
	گوشش به حرف هیچ‌کس بدهکار نبود و کار خودش را می‌کرد. (جمال میرصادقی – این شکسته‌ها)	به حرفی که گفته می‌شود، توجه نکردن/ بی‌اعتنا بودن	گوش کسی بدهکار حرفی نبودن

1 2 بعدی > >